Duża wieś położona przy wschodniej granicy Welskiego Parku Krajobrazowego. Posiada dogodne połączenie drogowe z sąsiednimi wsiami (Tuczki - 4 km, Płośnica - 6,5 km, Koszelewki - 6 km) jak i z Lidzbarkiem (9 km). Powstanie wsi związane jest z nadaniem w 1328 roku przez komtura krzyżackiego Luthera von Braunschweiga z Dzierzgonia 120 włók chełmińskich (około 2150 hektarów) polskim rycerzom Więcesławowi i jego bratu Dobiesławowi. Wieś została zbudowana na prawie chełmińskim przez polskich osadników i nazywała się wówczas Kosel. Później spotykane nazwy wsi to również Coslaw i Koschlau. W 1341 roku Koszelewy, należące dotąd do komturstwa w Dzierzgoniu, przejęte zostały przez komturstwo ostródzkie. W połowie XIV wieku zbudowano tu drewniany kościół i założono parafię katolicką. Kościół uległ jednak zniszczeniu w 1410 roku podczas tzw. wielkiej wojny polsko--krzyżackiej (1409-1411), a wieś przyłączono do parafii w Płośnicy. Ponieważ założyciele wsi nie pozostawili po sobie następców, przeszła ona z powrotem na własność Zakonu krzyżackiego. W 1481 roku mistrz krzyżacki Marcin Truchses nadał wieś Koszelewy o powierzchni 40 włók chełmińskich (około 720 hektarów) Bernatowi Babiszewskiemu. Nowy właściciel ufundował nowy drewniany kościół przywracając Koszelewom siedzibę parafii. W 1544 roku Koszelewy stały się własnością Fryderyka Oleśnickiego (von Oelsnitz), starosty w Olsztynku i Dąbrównie. Około 1550 roku zbudował on murowany kościół posadowiony na fundamentach wykonanych z kamieni polnych na glinianej zaprawie. Na długo przed 1579 rokiem z części majątku w Koszelewach założono nową wieś o nazwie Koszelewki. Od tego czasu Koszelewy, zwane dotąd Koschlau, były określane jako GroR Koschlau. W czasach pruskich oraz podczas okupacji hitlerowskiej była to oficjalna nazwa wsi. Natomiast swoją obecną nazwę wieś posiada od 1920 roku.
Po sekularyzacji Prus w 1525 roku kościół, dotychczas katolicki, został w 1531 roku przejęty przez protestantów. We wsi założono także parafialną szkołę ewangelicką, o której pierwsza wzmianka pochodzi z 1579 roku. Na początku XVII wieku istniał tu prawdopodobnie dwór myśliwski zaprojektowany w stylu gotyku angielskiego. Pod koniec XVIII wieku ówczesny właściciel wsi Samuel Zygmunt von Haubnitz rozpoczął budowę pałacu. Ukończono ją przed 20 kwietnia 1795 roku. W 1774 roku kościół był w tak złym stanie, że poddano go generalnemu remontowi. Część budowli rozebrano, a pozostałą znacznie rozbudowano. W efekcie powstał nowy kościół na rzucie prostokąta z dwuspadowym, drewnianym dachem siodłowym pokrytym dachówką holenderską. W murach, wykonanych z kamieni polnych i domieszki cegieł, znajdowały się drewniane okna z otworami zamkniętymi spłaszczonym łukiem. Do elewacji północnej przylegała czworoboczna wieża o wysokości 20 metrów. W jej wnętrzu znajdowały się dzwony. Wieża posiadała nadbudowę o konstrukcji ryglowej (tzw. mur pruski). Jej najwyższa kondygnacja wykonana została z drewna o przekroju ośmiobocznym i zakończona była barokowym (kopulastym) hełmem obitym blachą. Główne wejście do kościoła znajdowało się od strony północnej i przechodziło przez wieżę. Wnętrze wzmocnione drewnianą belką profilowaną nakryte było sklepieniem drewnianym, malowanym w szachownicę o profilu kolebkowym. Natomiast podłoga wykonana była z płytek ceramicznych. Wewnątrz kościoła między innymi znajdował się barokowy ołtarz z dwoma obrazami i czterema rzeźbami przedstawiającymi ewangelistów. Obok ołtarza stała barokowa ambona z ażurowym baldachimem. W przedniej części nawy, po obu stronach ołtarza, znajdowały się dwa piece żeliwne z przewodami kominowymi wyprowadzonymi na zewnątrz przez dach kościoła.
Około 1830 roku pałac został przebudowany w stylu neogotyckim w manierze znanego niemieckiego architekta i malarza Karla Friedricha Schinkla (1781-1841). Pozostawiono jednak pierwotny wystrój wnętrz: dekorację sal, kominki, oddrzewia. W 1838 roku majątek został rozparcelowany, a 36 włók ziemi sprzedano. 21 włók zakupił Kraatz, właściciel majątku w Gralewie, resztę natomiast - osiemnastu gospodarzy. W drugiej połowie XIX wieku wykonano generalny remont pałacu oraz dobudowano do fasady dwie oficyny w stylu neogotyckim. W 1880 roku folwark posiadał własną gorzelnię i dwa tartaki. W Koszelewach istniała również stacja pocztowa i telegraficzna. Pod koniec XIX wieku część majątku w Koszelewach rozparcelowano. Uzyskane grunty rolne zostały zasiedlone przez kolonistów sprowadzonych tu z Niemiec. W 1910 roku we wsi mieszkało 1860 osób, a w 1912 roku -około 2400. W latach 1926-1927 wybudowano tu kościół katolicki w stylu pseudobarokowym pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Pańskiego. Mury kościoła postawione są na kamiennej podmurówce o konstrukcji ryglowej. Konstrukcja ta jest niewidoczna, ponieważ od zewnątrz kościół jest odeskowany, a od wewnątrz - otynkowany. Dwuspadowy dach posiada konstrukcję drewnianą, wieszarową. Kryty jest płytami z blachy ocynkowanej. W części zachodniej wznosi się kwadratowa w rzucie, trójkondygnacyjna wieża zakończona cebulastym hełmem z pokryciem blaszanym repusowanym w rybią łuskę. Na kalenicy znajduje się ocynkowana sygnaturka. Wnętrze kościoła jest trójnawowe z ołtarzem głównym i dwoma bocznymi stylizowanymi na barok. Na chórze znajdują się organy o zewnętrznej oprawie opartej na wzorach klasycystycznych pochodzące prawdopodobnie z połowy XIX wieku. Organy te zostały przeniesione tu z nieistniejącego już ewangelickiego kościoła w Szczuplinach. Na uwagę zasługuje tu również kamienna kropielni-ca z XVI wieku oraz blaszana skarbonka z 1909 roku. Obok kościoła stoi drewniana wieża zbudowana w 1997 roku. W jej wnętrzu znajdują się dwa stare dzwony przeniesione ze wspomnianego już kościoła w Szczuplinach. Na jednym z nich widnieje data 1768 rok.
W 1935 roku zaniedbany i zadłużony majątek ze zniszczonym pałacem i budynkami gospodarczymi zakupił Jan Rutkowski. Przystąpił on niezwłocznie do remontu zabudowań gospodarczych i odtworzenia założenia pałacowo-par-kowego. Prace te przerwała druga wojna światowa. Ówczesne założenie znajdowało się w centralnej części folwarku. Piętrowy, murowany pałac zbudowany był na planie prostokąta z dwiema parterowymi oficynami po bokach elewacji północnej i dobudówki po stronie zachodniej. Położony był na lekkim wyniesieniu terenu. Do pałacu prowadziła brukowana droga zakończona podjazdem z ozdobnym owalnym gazonem, w którego środku usytuowana była stara rzeźba. W pałacu znajdowały się 24 pokoje.
W przybudówce natomiast mieścił się magazyn i kurnik. Do ogrodu prowadziły dwa wyjścia. Pierwsze z nich znajdowało się w dobudówce. Drugie natomiast zostało wybudowane w 1909 roku przez ówczesnego właściciela J. Wojnowskiego. Bezpośrednio przed elewacją ogrodową (południową) znajdował się trawnik w kształcie prostokąta (dawniejszy sad). Dopiero dalej położony był prostokątny park o powierzchni około 3,5 hektara. Przez park przebiegały dwie aleje - klonowo-grabowa i grabowa. W parku było oczko wodne i niewielki staw. Ponadto stał tu obelisk nagrobny poświęcony budowniczemu i dawnemu właścicielowi Samuelowi Zygmuntowi von Haub-nitz i jego żonie Barbarze z domu von Hohendorf. Byli oni tu pochowani jeszcze przed założeniem parku w tym miejscu. Zabudowania gospodarcze mieściły się po wschodniej i zachodniej części założenia pałacowo-parkowe-go. W części zachodniej znajdowało się podwórze gospodarcze i murowane budynki gorzelni, obory i prawdopodobnie drewnianej owczarni z chlewnią. W części wschodniej również znajdowało się podwórze, wokół którego stały murowane budynki: kuźni, obory, stodoły i stajni z wozownią - oraz znajdował się duży staw hodowlany. We wsi stało kilka czworaków dworskich.
Po II wojnie światowej na obszarze byłego majątku powstało Państwowe Gospodarstwo Rolne. Osiemnastowieczny pałac i zabudowania dworskie zaczęły ulegać stopniowemu niszczeniu. Ostatni remont przeprowadzono tu w 1957 roku.
Według inwentaryzacji architektoniczno-konserwatorskiej, przeprowadzonej w 1975 roku, w pałacu zachowały się jeszcze stylowe dekoracje sal, kominki i stolarka. Z ewidencji założenia pałacowo-parkowego z 1988 roku wynika, że pałac znajdował się już wtedy w bardzo złym stanie; tylko niektóre pomieszczenia nadawały się do użytku.
W 1945 roku pożar strawił część gorzelni, pozostawiając jedynie jej fragmenty. Nie zachował się również budynek owczarni i chlewni. Natomiast istnieją jeszcze: budynki zabytkowej kuźni, stodoły, stajni z wozownią (obecnie przebudowany), dwa czworaki dworskie i dwie obory.
XIX-wieczne założenie parkowe, mimo że znajduje się tu cenny stary drzewostan, jest bardzo zaniedbane. Dawne aleje i oczko wodne zachowały się jedynie szczątkowo. W parku rośnie obecnie ponad 250 drzew, przeważnie liściastych i w większości stuletnich. Według ewidencji parku z 1988 roku najwięcej jest grabów pospolitych (98 sztuk), klonów pospolitych (93 sztuki), kasztanowców białych (28 sztuk), topól białych (19 sztuk). Najstarsze okazy to ponad stuletnie kasztanowce, stupięćdziesięcioletnie lipy i około stuletnie topole białe.
Zniszczeniu uległ również gotycki kościół ewangelicki z 1774 roku. W 1959 roku jego stan uszkodzenia oszacowano na 23%. W 1966 roku był już w tak złym stanie, że postanowiono go rozebrać pozostawiając jedynie wieżę. W 1967 roku obiekt ten został wpisany do rejestru zabytków. Dewastacji uległy również dwa cmentarze ewangelickie przykościelny z XVIII wieku i nowszy z drugiej połowy XIX wieku. Zachował się jedynie poewangielicki dom parafialny zbudowany z czerwonej cegły w 1912 roku.
Folwark w Koszelewach często zmieniał właścicieli. Między innymi byli to: Więcesław i Dobiesław (od 1328 r.), Bernat Babiszewski (od 1481 r.), Oleśniccy (1544-1738), Ostaszewscy, Zamięccy, Franciszek baron von Gollas de Bergerac (ożeniony z Anną Barbarą von Knoblauch), Samuel Zygmunt von Haubnitz (od 1752 r.), Moritz (1897-1904), Wojnowscy (1904-1935), Jan Rutkowski (1935-1939), administrator niemiecki (1939-1945).
Obecnie we wsi znajdują się: szkoła podstawowa, kościół parafialny z 1926 roku i przystanek autobusowy. W Koszelewach działa także Ochotnicza Straż Pożarna założona w 1928 r.
źródło: "Przewodnik po zabytkach kultury materialnej Welskiego Parku Krajobrazowego" Wydanie II - poprawione, Autorzy tekstów: Jarosław Kapiński, Wanda Grodzka, Wydawca: Welski Park Krajobrazowy, ISBN 83-914630-0-1 str. 16
Wyświetl większą mapę
