Niewielka wieś położona 0,5 kilometra od drogi łączącej Lidzbark Welski z Koszelewami.
W 1328 roku została założona wieś Koszelewy. Nadanie 120 włók ziemi od komtura z Dzierzgonia otrzymało dwóch polskich rycerzy: Więcesław i jego brat Dobiesław. To właśnie na części tych dóbr ziemskich założono nową osadę i folwark.
Po podziale, dla odróżnienia, Koszelewy zaczęto nazywać GroR Koschlau a Koszelewki - Klein Koschlau. Tę nazwę wieś posiadała również w okresie zaborów i podczas okupacji hitlerowskiej. Dokładna data powstania Koszele-wek nie jest znana, ale przypuszcza się, że nastąpiło to jeszcze w XIV wieku. Być może bracia postanowili zacząć niezależnie gospodarować, ale jest to tylko niczym nie potwierdzona hipoteza. Z zachowanego dokumentu wynika, że w 1578 roku wieś podlegała parafii ewangelicko-augsburskiej w Koszelewach, a jej powierzchnia wynosiła wówczas 30 włók (około 540 hektarów). Nie wykluczone, że istniał tu kościół. Jeżeli tak, to uległ on zniszczeniu na początku XVIII wieku. Podczas pierwszego rozbioru Polski wieś znalazła się w obrębie Prus Wschodnich, administracyjnie przynależąc do powiatu nidzickiego. Mniej więcej w tym okresie, bo pod koniec XVIII lub na początku XIX wieku, powstało tu obecne założenie parkowo-dworskie o powierzchni 4,1 hektara. Całość była położona na lewym brzegu rzeki Wel, w miejscu gdzie wypływa ona z jeziora Grądy. Rozpościerał się tu malowniczy widok na znajdujące się w nieznacznym obniżeniu terenu jezioro i otaczające je łąki i lasy.
Z zachowanej mapy z 1863 roku wynika, że naturalną granicą parku po zachodniej stronie była rzeka Wel. Po wschodniej zaś stronie do parku przylegała część gospodarcza folwarku z podwórzem i zabudowaniami gospodarczymi. Dwór mieścił się w parku niedaleko, bo około 30 metrów, od brzegu rzeki i obsadzony był drzewami. Dojazd do niego prowadził piaszczystą drogą najpierw przez wieś Koszelewki, oddaloną około 1 km od dworu, a następnie przechodził przez podwórze gospodarcze i kończył się okrągłym podjazdem. Do dworu można było dojechać również z przeciwnej strony piaszczystą drogą wiodącą przez mostek na rzece Wel.
W okresie międzywojennym Koszelewki znalazły się w granicach państwa polskiego. W 1928 roku we wsi mieszkało 155 katolików. Właścicielem majątku był Dzierżykraj-Morawski. Mimo, że w owym czasie dwór był bardzo zniszczony, a majątek zadłużony rozpoczął on budowę murowanej willi na terenie parku pomiędzy dworem a częścią gospodarczą. By zdobyć fundusze potrzebne na płatność długów, a także na pokrycie bieżących wydatków, wyciął on z parku dużo starych dębów. Po jego śmierci nowym właścicielem została pani Korewina. Stary dwór był już wówczas tak zniszczony, że nie nadawał się do zamieszkania. Nie mając pieniędzy na dokończenie willi, zamieszkała ona w piętrowym murowanym budynku przylegającym od strony parku do budynku mieszczącego stajnię, oborę i chlewnię. W owym czasie, oprócz parku, znajdował się tu ogród warzywny i sad.
W skład murowanych zabudowań folwarcznych wchodziły: kuźnia, gorzelnia (z drugiej połowy XIX w.), stolarnia, budynek mieszczący wozownię, oborę i magazyn zboża, budynek mieszczący stajnię, oborę i chlewnię, 2 sześcioro-dzinne budynki mieszkalne dla pracowników dworskich oraz kilka czworaków we wsi. Przy placu od strony jeziora stała też drewniana stodoła. W czasie okupacji hitlerowskiej majątkiem zarządzało kolejno kilku niemieckich administratorów. Po dokończeniu budowy willi oraz restauracji parku dworskiego budynek ten pełnił funkcję mieszkalną. W 1945 roku, w czasie działań wojennych, willa została częściowo zniszczona.
Znana jest tylko część właścicieli folwarku w Koszelewkach. Byli nimi w kolejności chronologicznej: Dóbrscy (XVII w.), Glińscy (XVII w.), Borowscy (XVII w.), Kikołowie (XVII w.), Rejtanowie (XVII w.), Szarzewscy (XVII w.), Dzierży-kraj - Morawski (do 1931 r.), pani Korewina (1931-1939), administratorzy niemieccy (1939-1945).
Po wojnie folwark wraz z dobrami ziemskimi przeszedł na własność skarbu państwa, a w 1947 roku założono tu Państwowe Gospodarstwo Rolne. Uszkodzona w 1945 roku i nieremontowana okazała willa uległa zniszczeniu.
W 1987 roku istniały jeszcze fragmenty werandy. Dziś widoczne są jedynie betonowe fundamenty i schody. Natomiast miejsce dawnego dworu wytyczają jedynie okalające go niegdyś drzewa. Również park jest bardzo zaniedbany. Liczne stare drzewa zarośnięte są gęstwiną samosiewów. W parku znajduje się około 200 drzew, głównie liściastych, z czego 40% to olcha czarna, 20% - klon pospolity, 15% - grab pospolity, 10% - lipa drobnolist-na. Najliczniejszy jest tu drzewostan stuletni. Zachowało się też sporo dwustuletnich drzew, posadzonych tu zapewne przy zakładaniu parku. Są to: dęby, graby, jesiony, lipy i wiązy. Rośnie tu również pomnikowy okaz dębu szypułkowego o obwodzie 400 centymetrów i wysokości 28 metrów. W parku szczątkowo zachowały się ślady dróg i alejek oraz zabagniony staw. Z zabudowań folwarku zniszczeniu uległa drewniana stodoła, na miejscu której pobudowano murowany budynek o tym samym przeznaczeniu. Nie ma też kuźni i dwóch budynków sześcio-rodzinnych dla pracowników folwarku. We wsi natomiast na uwagę zasługuje murowana figura z przełomu XIX i XX wieku oraz budynek poszkolny z czerwonej cegły z około 1900 roku. Warto dodać, że w okolicy znajduje się cmentarzysko pochodzące z okresu wpływów rzymskich datowane na I w. p.n.e. - II w. n.e. Odkrycia piętnastu kamiennych kręgów z urnami dokonano w XIX wieku gdzieś w obszarze leśnym. Dziś jednak nie znana jest ich lokalizacja. Być może przyczyną było splantowanie stanowiska po zakończeniu prac wykopaliskowych.
Niedaleko, bo 1,5 km od wsi, znajduje się rezerwat leśno-krajobrazowy Ostrów Tarczyński. Prowadząca ze wsi droga jest jedynym „suchym" połączeniem z tym chronionym obszarem. Z pozostałych trzech stron posiada on naturalne granice jakimi są jeziora Tarczyńskie i Grądy oraz rzeka Wel przez nie przepływająca. Przedmiotem ochrony jest bór mieszany urozmaicony lasem grądowym. Kompleks ten jest ostoją wielu gatunków gnieżdżących się i zalatujących tu ptaków.
Z przeciwnej zaś strony znajduje się projektowany rezerwat torfowiskowo--leśny Ostoje Koszelewskie, będący schronieniem licznego ptactwa i ssaków kopytnych. Prowadzi do niego brukowany trakt.
źródło: "Przewodnik po zabytkach kultury materialnej Welskiego Parku Krajobrazowego" Wydanie II - poprawione, Autorzy tekstów: Jarosław Kapiński, Wanda Grodzka, Wydawca: Welski Park Krajobrazowy, ISBN 83-914630-0-1 str. 14
Wyświetl większą mapę
