Duża wieś o powierzchni ponad 1000 hektarów położona na północnym skraju Welskiego Parku Krajobrazowego. Niedaleko, bo 2 km od jej centrum, znajduje się największe jezioro w obrębie Parku Krajobrazowego o tej samej nazwie.
Pierwsza wzmianka o istnieniu wsi pochodzi z 1303 roku. Nazywała się ona wówczas Romna, natomiast w 1341 roku figuruje już pod nazwą Roman. W XVI wieku zbudowano tu pierwszą małą kapliczkę z polnych kamieni. W tym też stuleciu musiano tu zbudować kościół, gdyż Rumian stał się siedzibą parafii. Do parafii tej należały następujące wsie: Dębień, Gronowo, Jeglia, Kostkowo, Lesiak, Nowa Wieś, Rybno oraz spoza obecnego obszaru Welskiego Parku Krajobrazowego - Gutowo, Naguszewo i Rudnik.
Od 1566 roku wieś nosi swoją obecną nazwę. W 1614 roku Rumian był sporą wsią położoną na 60 włókach ziemi (prawie 1100 hektarów). Istniał tu wtedy młyn wodny i karczma. W latach 1664-1667 proboszczem parafii był Mateusz Kańgowski, a w 1706 roku - Baltazar Turowski. W 1667 roku parafię wizytował kanonik J. L. Strzesz.
Dotychczasowy kościół zapewne uległ zniszczeniu, gdyż w 1714 roku zbudowano nową, również drewnianą świątynię opierając się na stylu barokowym. Obiekt wykonano o konstrukcji zrębowej, odeskowanej z zewnątrz, krytej gontem i osadzonej na kamiennym cokole. W 1967 roku wpisano go do rejestru zabytków. Uwagę zwraca tu również zabytkowy wystrój wnętrza kościoła. Między innymi znajdują się tu trzy ołtarze: późnorenesansowy św. Krzyża, barokowy i główny z XVIII wieku. Organy, o zewnętrznej neobarokowej oprawie, zostały zbudowane przez Paula B. Voelknera i pochodzą z 1909 roku. W kościele znajduje się wiele przedmiotów reprezentujących sztukę złotniczą: późnogotycki krzyż relikwiarzowy i pacyfikat z pierwszej połowy XVI wieku, monstrancja retabulowa z XVII wieku, relikwiarz z końca XVIII wieku oraz rokokowe ostensorium wykonane przez Karola Magierskiego z Torunia.
Obok zabytkowego kościoła pod wezwaniem św. Barbary z 1714 roku stoi budynek plebanii z czerwonej cegły z początku XX wieku, zabytkowa kostnica i nowy budynek toalety przykościelnej. Kościół otoczony jest starymi lipami drobnolistnymi, zaliczanymi do pomników przyrody. Najbardziej okazała z nich ma 423 cm obwodu. Do obiektów zabytkowych we wsi zaliczone są także budynek szkoły pochodzący z XIX wieku oraz nieczynny dziś młyn wodny z 1940 roku. Młyn stoi przy małej rzeczce, wpadającej do jeziora Rumian, zwanej Strugą Rumiańską (dawna nazwa Ramunite). Obiekt ten zapewne został zbudowany na miejscu poprzedniego młyna. Przed młynem znajduje się staw młyński, na którym piętrzono wodę by uzyskać większą moc poruszanego koła młyńskiego. Końcowy odcinek Strugi Rumiańskiej przechodzi przez zatorfioną dolinę jeziora Rumian. Ze względu na bogatą faunę i florę przewiduje się tu założenie rezerwatu krajobrazowego o powierzchni prawie 60 hektarów.
Warto odnotować, że 2 km na północ od wsi, przy drodze w kierunku Gutowa znajduje się dobrze zachowane wczesnośredniowieczne grodzisko zwane Szwedzkim Szańcem lub Korzonką. Zostało ono zbudowane przez Sasi-nów należących do jednego z plemion pruskich. Sasinowie zamieszkiwali porośnięte wówczas puszczą tereny obecnego Welskiego Parku Krajobrazowego. Na skutek podboju przez rycerzy Zakonu krzyżackiego przeszli oni na wiarę chrześcijańską, a następnie zostali całkowicie zgermanizowani.
We wsi znajduje się Szkoła Podstawowa, przystanek autobusowy i sklep spożywczy. W Rumianie działa Ochotnicza Straż Pożarna, która została założona w 1936 roku.
źródło: "Przewodnik po zabytkach kultury materialnej Welskiego Parku Krajobrazowego" Wydanie II - poprawione, Autorzy tekstów: Jarosław Kapiński, Wanda Grodzka, Wydawca: Welski Park Krajobrazowy, ISBN 83-914630-0-1 str. 32
Wyświetl większą mapę
