Nieduża wieś leżąca na północno-wschodnim skraju Welskiego Parku Krajobrazowego nad jeziorem Rumian. Założenie wsi związane jest z nadaniem 80 włók ziemi (około 450 hektarów) Janowi ze Szczuplin przez zarządcę dzierzgońskiej komturii Lutera z Brunszwiku (1320-1326 r.). Otrzymane dobra ziemskie obejmowały obszar między jeziorem Rumian i jeziorem Panzer. Wkrótce wyodrębniły się tu dwa folwarki rycerskie – w Szczuplinach i w Wądzyniu. Około 1400 roku w Szczuplinach, na wzniesieniu nad brzegiem jeziora Rumian, zbudowany został murowany kościół pod wezwaniem św. Barbary. W XVI wieku wieś figurowała pod nazwą Scipel (mapa Kacpra Henneberga). W pierwszej połowie XVI wieku kościół przeszedł w ręce luteran, a Szczupliny zostały siedzibą parafii ewangelicko-augsburskiej. W tym czasie jej powierzchnia, łącznie z obszarem sąsiadującej Nowej Wsi, wynosiła 40 włók (około 720 hektarów). W drugiej połowie XVI wieku i w XVII wieku wieś należała do rodziny Oleśnickich (von Oelsnitz). Byli oni hojnymi fundatorami kościoła ewangelickiego. Między innymi sfinansowali zakup odlanego w Malborku dzwonu kościelnego (1568 r.), srebrnego kielicha ze znakiem probierczym w kształcie polskiego orła (1636 r.), ołtarza (1646 r.), obrazu przedstawiającego adorację Barbary i Karola Oleśnickich z dziećmi. W owym czasie w kościele znajdował się również tryptyk (pozostałość po dawnym ołtarzu) ofiarowany przez proboszcza Andrzeja Falcoviusa oraz ławka kolatorska z herbem. Około 1742 roku we wsi powstała pierwsza szkoła.
W okresie zaborów Szczupliny znalazły się w granicach państwa pruskiego. Należały wówczas do powiatu nidzickiego i nazywały się Szczuplienen. W 1830 roku kościół poddano generalnemu remontowi. Odnowiono cały obiekt, nadbudowano wieżę, a całość otoczono kamiennym murem. W 1884 roku do miejscowej szkoły uczęszczało 81 uczniów. Z zachowanych dokumentów wynika, że w 1900 roku wieś zamieszkana była wyłącznie przez ludność polską. W 1920 roku Szczupliny znalazły się w obrębie II Rzeczypospolitej. Od tej pory nazwa wsi występuje w obecnym jej brzmieniu. W tym samym roku, na skutek zamiany, właścicielem majątku ziemskiego został Włodzimierz Pańkowski. Powierzchnia majątku wynosiła wówczas 747 hektarów. Oprócz dworu istniała tu gorzelnia, kilka budynków mieszkalnych (6 w 1921 roku i 8 w 1931 roku). W parku dworskim, założonym w XIX wieku, rosła trzystuletnia lipa. W tym czasie do kościoła ewangelickiego należało 12 hektarów ziemi, z czego 10 zajmowały grunty orne, pozostałe zaś 2 hektary stanowiły łąki i pastwiska. Własnością kościoła były również dwa budynki gospodarcze i jeden mieszkalny. W okresie międzywojennym zlikwidowano szkołę, a dzieci uczęszczały do jednoklasowej szkoły w pobliskiej No-
wej Wsi. Natomiast w budynku byłej szkoły, pochodzącym z drugiej połowy XIX wieku, zorganizowano kaplicę katolicką pod wezwaniem św. Maksymiliana Kolbego. Po wojnie we wsi założono Państwowe Gospodarstwo Rolne.
Do chwili obecnej z dawnego majątku ziemskiego zachowały się: założenie parkowe otoczone murem wraz z licznym okazami drzewostanu (brzoza, dąb, klon, lipa, olcha i świerk), gorzelnia, zabudowania gospodarcze i częściowo zamieszkany czworak. Natomiast gotycki kościół z początku XV wieku popadł w ruinę. W 1954 roku jego stopień zniszczenia oszacowano aż na 70%. W 1967 roku wpisano go do rejestru zabytków, a około 1970 roku rozebrano.Do chwili obecnej zachowały się jedynie ruiny murowanej wieży (fragment muru o znacznej grubości z przyporą) oraz resztki betonowych wykończeń grobów przykościelnego cmentarza z drugiej połowy XIX wieku. Z uwagi na to warto przypomnieć stan tej gotyckiej świątyni z okresu dwudziestolecia lecia międzywojennego. Kościół był murowany z kamienia, trójbocznie zakończony od wschodu. W północnej części znajdowała się szachulcowa zakrystia, a w południowej kruchta. Dach siodłowy, pokryty był gontem (a przed 1916 rokiem dachówkami). Otwory okienne były zamknięte spłaszczonym łukiem. Od strony jeziora znajdowała się kwadratowa wieża. Jej dolna część była murowana z kamienia, natomiast górna szachulcowa – była pokryta dachem namiotowym. We wnętrze orientowanym, salowym znajdowały się: ławka kolatorska z herbem z początku XVII wieku, tryptyk na desce z 1646 roku, płyta nagrobna rodziny Oleśnickich z 1654 roku, epitafium Oleśnickich na desce z połowy XVII wieku, ołtarz ambonowy z XVIII wieku. Z wyposażenia kościoła do dziś zachowały się jedynie elementy ołtarza głównego oraz znajdujące się w kościele parafialnym w Koszelewach – organy i dwa dzwony. Do obiektów zabytkowych w Szczuplinach należy również dom mieszkalny z bali drewnianych drogomistrza z końca lat trzydziestych XX wieku oraz czynna kaplica katolicka w budynku poszkolnym z drugiej połowy XIX wieku. We wsi na uwagę zasługują zachowane ślady wczesnośredniowiecznego grodziska. Było ono wzniesione na lewym, wysokim brzegu rzeki Wel w miejscu, gdzie wpada ona do jeziora Rumian. Gród ten stanowił najbardziej na północ wysunięty przyczółek Mazowszan. Został on zdobyty i zniszczony w XIII wieku w czasie najazdu pruskiego plemienia Jawingów dowodzonego przez Skomanda.
źródło: "Przewodnik po zabytkach kultury materialnej Welskiego Parku Krajobrazowego" Wydanie II - poprawione, Autorzy tekstów: Jarosław Kapiński, Wanda Grodzka, Wydawca: Welski Park Krajobrazowy, ISBN 83-914630-0-1 str. 36
Wyświetl większą mapę
